‘Het recht van de eigenaar kon niet teveel worden beperkt zonder dat de gemeenschap daar iets tegenover zou stellen. Er moest een balans gevonden worden tussen de beperkingen die het hebben van een monument met zich meebracht en de ondersteuning van de eigenaar bij het in stand houden van zijn monument’. Deze overwegingen, na te lezen in het Jaarboek Monumentenzorg 1997, speelden een grote rol bij de totstandkoming van de allereerste Monumentenwet. Dat ’voor wat hoort wat’ principe lijkt geheel uit het oog te zijn verloren. Nadat een pand op de monumentenlijst is geplaatst moet de eigenaar het tegenwoordig over het algemeen maar zelf verder uitzoeken. Natuurlijk zijn er nog steeds BRIM subsidies (als je geluk hebt) of laagrentende leningen van het NRF voor restauraties. Voor die particuliere eigenaren die een serieus inkomen hebben is de fiscale aftrek nog interessant (totdat de plannen van de commissie Dijkhuizen gerealiseerd worden). De eigenaar hoeft nog net geen dankjewel te zeggen, maar dat gevoel bekruipt je soms wel eens als je naar de discussies om je heen luistert. Een monument is natuurlijk een prachtig bezit, maar zeker niet zorgeloos. In het in stand houden gaat veel tijd, energie en geld zitten. Subsidie is dan een welkom steuntje in de rug, maar meer ook niet.
Het overgrote deel van de monumenten (90%) is goed tot zeer goed onderhouden. Een instandhoudingsplicht is wellicht relevant voor de overblijvende 10%. Uiteraard zullen er eigenaren zijn die hun pand bewust laten versloffen om er uiteindelijk (financieel) beter van te worden. Maar in hoeveel gevallen zit er iets anders achter? Geen onwil, maar een onverdeelde erfenis, ziekte of werkeloosheid? Of andere overheidsplannen/maatregelen die een deadlock veroorzaken (bijv. Reuvensweerd te Brummen). Het opleggen van een instandhoudingsplicht helpt in die gevallen niet, wel een goed gesprek en het aanbieden van daadwerkelijke hulp, financieel of anderszins. Dan komen we hopelijk ook weer tot een gesprek over de fundamenten van de regeling: beperking van de eigendomsrechten in het belang van de gemeenschap, maar niet zonder dat daar iets tegenover staat.
Wenst u meer inzicht te krijgen in deze materie, kom op vrijdag 9 januari naar de Studiedag Erfgoedwet en instandhoudingsplicht.